Bir duygu ve düşünceyi anlatan kelime gruplarına cümle denir. Cümleler yüklemin yeri, türü ve oluşum biçimleri gibi özelliklere göre farklı gruplara ayrılır. Cümlelerin özelliklerini şu şekilde anlatmaya çalışalım.
1. Yüklemin Türüne Göre Cümleler :
Bir cümle yüklemin türüne göre iki şekilde özellik gösterir.
A. İsim Cümleleri : Bir cümlenin yüklemi isim soylu sözcüklerden oluşuyorsa bu cümleye yüklemin türüne göre isim cümlesi denir. Daha iyi kavrayabilmek adına şu örnekleri sıralayabiliriz:
Örnekler:
- Sınıfımızın en başarılı öğrencisi Ayşe'ydi. (Ayşe yüklem ve isimdir.)
- Deniz bugün her zamankinden daha sakindi.
- Yaşadığı sıkıntılar yüzünden çok dertliymiş.
Not: Tanımda söylediğimiz "isim soylu sözcükler" ifadesine dikkat etmek gerekir. Çünkü fiiller dışında kalan tüm kelimeler( sıfatlar, zamirler, edatlar, zarflar vb. ) isim soyludur ve yüklem oldukları cümleyi isim cümlesi yaparlar.
- Dün bize gelen sendin. (zamir)
- Bu kadar uzun süre beklemek ölüm gibidir. (edat)
B. Fiil Cümlesi : Bir cümlenin yüklemi fiil ise bu cümlelere fiil cümlesi denir. Fiil cümlelerine şu örnekler verilebilir:
- Yaşanan paniği görünce birden bire koştu.
- Olduğu yerde kaldı ve düşündü.
- Bana bilmediğim birçok şeyi öğretti.
Not : İsim cümlesi ve fiil cümlesi belirlenirken kelimenin son hali esas alınmalıdır. Yani kelimenin kökü isim iken aldığı ek ile fiil olmuş olabilir.
Örnek :
- Akşama kadar bahçeyi suladım. ( suladım kelimesinin kökü isimdir am aldığı ek ile fiil olmuştur. )
2. Yüklemin Yerine Göre Cümleler :
Yüklemin yerine göre cümleler ikiye ayrılır.
A. Kurallı Cümleler : Türkçede öge dizilişi özne, diğer ögeler ve yüklem şeklinde sıralandığı için yüklem sonda bulunmalıdır. Yüklemi sonda bulunan cümlelere kuralları cümleler denilmektedir.
Örnekler :
- Dünya üzerinde hayat olan tek gezegendir.
- Arkadaşlık insanlar için vazgeçilmez bir değerdir.
B. Devrik Cümleler : Yüklemi sonda bulunmayan cümlelere devrik cümle denir. Bu cümlelerde yüklem başta ya da ortada olabilir.
Örnekler :
- Yine hüzünlendi gönlüm bu gece.
- Düşündüm günlerce bıkmadan seni.
Not : Bazı kaynaklar 3. bir madde olarak "eksiltili cümle"yi alırken bazı kaynaklar almamakta. Bunun sebebi ise yüklemsiz cümle olmayacağı mantığından ileri geliyor.
3. Yapısına Göre Cümleler
Cümleler yapılarına göre 4 farklı özellik gösterebilir.
A. Basit Cümle : İçerisinde tek bir yargı bulunan cümlelere basit cümle denir. Basit cümlelerde fiilimsi bulunmaz.
- Size yarin geleceğiz. (Bu cümlede sadece bir yargı vardır.)
- Sınavı bu yıl mutlaka kazanacaksın. ( Bu cümlede "kazanmak" yargısı vardır.)
B.Birleşik Cümle : İçerisinde fiilimsi bulunan cümleler yapısı bakımından birleşiktir. Bir cümlede fiilimsi yan cümle oluşturur. Ne kadar fiilimsi varsa cümlede o kadar da yan cümle olur.
- İstediklerimize çalışarak ulaşabiliriz. (- arak zarf fiili eki yan cümle oluşturmuştur.)
- Düşünmek bizlere yeni kapılar açar.
- Konuşanlar ayağa kalksın.
C. Sıralı Cümle : Birden çok yargının virgül ya da noktalı virgül aracılığıyla ayrıldığı cümlelere denir.
- Eve geldi,üzerini değiştirdi,masaya oturdu.
- Sabah yola çıktık, akşam evdeydik.
- Hava soğudu, içeri girdi.
D. Bağlı Cümle : Birden fazla yargının bağlaçlar aracılığıyla birleşmesinden oluşan cümlelere bağlı cümle denir.
- İyi mücadele ettik ama istediğimiz sonucu alamadık.
- Yarın bize gel fakat arkadaşlarını getirme.
4. Anlamına Göre Cümleler :
Anlamına göre cümleler şu şekillerde sıralanabilir.
A. Olumlu Cümleler:
Bir cümlede yüklemde belirtilen iş, oluş, hareket gerçekleşmiş ya da gerçekleşebilecekse bu tür cümleler olumludur.
- Bugün bize geldiler.
- Adam dün gece ölmüş. ( Bu cümlede ölüm olumsuz bir durum olabilir ama tanımda da belirttiğimiz gibi eylem gerçekleştiği için olumludur.)
- Seni bu mahallede herkes tanır.
B. Olumsuz Cümleler :
Bir cümlede yüklemde belirtilen iş, oluş, hareket gerçekleşmemiş ise bu tür cümleler olumsuzdur. Yukarıdaki olumlu cümleleri şu şekilde olumsuz yapabiliriz.
- Bugün bize gelmediler.
- Adam dün gece ölmemiş.
- Seni bu mahallede kimse tanımaz.
C. Soru Cümleleri :
Ekler ya da kelimeler aracılığıyla bir duygu ve düşünceyi soru yoluyla anlatan cümlelere soru cümleleri denir.
- Türk edebiyatını derinlemesine araştırdın mı ?
- Destanlar ne zaman ortaya çıkmıştır ?
- Seni bunca zamandan sonra kim üzdü ?
D. Ünlem Cümleleri :
Sevinç, korku, özlem, heyecan vb. duyguların ifade edildiği cümlelere ünlem cümleleri denir.
- Aman dikkat et!
- Aaaa, ne kadar da güzel bir elbise!
F. Emir Cümleleri :
Yüklemi emir kipi olan ve buyurma anlamı taşıyan cümlelere emir cümleleri denir.
- Gelecek hafta yanıma gel.
- Çağır onları buraya gelsinler.
Bunların dışında dilek, gerekli,lik, şart vb. anlamlar taşıyan cümleler de vardır.
Anlamına Göre Cümleler İle İlgili Test
Yüklemin Yerine Göre Cümleler İle İlgili Test
Yüklemin Türüne Göre Cümleler İle İlgili Test
0 Comments:
Yorum Gönder
Deneme